تاریخچه

موسیقی کردیدر میان مردمکردستاندارای یک پیوند ناگسستنی با زندگی روزمره مردم است.

افسانه ها و آهنگ های کردی

پیدایش موسیقی کردی مثل اکثر قوم های دیگر از افسانه های کردی شروع شد که در این قسمت، افسانه ها در قالب ترانه های کردی گفته می شوند. این ترانه ها در فرهنگ کردی به ترانه های دیوانی تقسیم می شوند و بیشتر محتوای آن ها همان افسانه های کردی است، که شکل حماسی دارند.

اولین طلیعه های هنر کردی از بار ادبی و هنر موسیقی حماسه های کردی بودند. مشهورترین کسی که به این نوع موسیقی پرداخته <<کاویس آغا>> بود که ترانه های وی همان حماسه هایی هستند که از گذشتگان بر جای مانده است.

موسیقی کردی حکایت ها و داستان ها

نوع دیگری از موسیقی فولکلور کردی مربوط به حکایت ها و داستان هایی می شود که ترانه های داستانی نیز به دو بخش قهرمانی و دلدادگی قابل تقسیم هستند. در ترانه های قهرمانی به دلاوری ها و مبارزه طلبی های یک قهرمان پرداخته می شود. در ترانه های دلدادگی جنبه های رمانتیک و عاشقانه بین دو شخص بیان می شود که از این میان، ترانه <<زنبیل فروش>> که جنبه عرفانی دارد و ترانه های <<آس و حسن>> و <<خجه و سیامند>> که سرگذشت دو دلداده را بیان می کند، از معروفترین آثار در این بخش هستند.

در بخش دیگر موسیقی کردی، کردهای <<سورانی>> برای خود نوع ویژه ای از موسیقی دارند که به آن ها <<گورانی>> می گویند که این نوع ترانه ها در میان کردهای اطراف شهرستان ارومیه و کردهای ترکیه (شمال) <<لاوژه>> گفته می شود و این نوع گورانی ها ریتمی به نام <<قه تار>> دارند که پژوهشگران بر این باورند ریشه این واژه از واژهزرتشتی<<گاتا>> گرفته شده که در اوایل، مربوط به یک سری نیایش ها و مراسم مذهبی بوده است.

دومین نوع این موسیقی <<هوره>> نام دارد که مختص کردهای ایلام و کرمانشاه بوده و در جنوب کردستان و منطقه کرمانشاه (نام کردی این منطقه کرماشان است) وایلامخوانده می شود در ابتدا ترانه های ویژه ای در حمد و نیایش <<اهورامزدا>> بود و این واژه نیز ریشهزرتشتیدارد که برای نیایش های مذهبی آن زمان کردها که زرتشتی بودند، سروده شده اند.

درمراسم یادبوداشخاص بسیار مهم، کردها از یک نوع موسیقی که به مرثیه سرایی و مرثیه خوانی شباهت دارد به صورت ترانه و با تعریف ویژگی های آن شخص برای او عزاداری می کنند. این سبک از موسیقی نیز بیشتر در جنوب کردستان و در مناطق جنوبی کردستان ایران (کرمانشاه و ایلام) رواج دارد و بیشتر به نام مور یا موره خوانده می شود. در آیین خاکسپاری هم ترکیبی از دهل و سرنا با ریتمی مخصوص در قالب نوعی موسیقی که چمری نامیده می شود اجرا می گردد. در آیین های زادروز پیامبر،کردهایک نوع ویژه از موسیقی را اجرا می کنند که به آن <<مولودی>> می گویند. البته مولودی خوانی در بیشتر جوامع مسلمان رواج دارد.

اولینمولودنامهدر وصف و ستایش محمد را <<ملاباتدیی>> صوفی و عارف مشهور نوشت که بعداً مرسوم شد که در زمان عید مولود از سروده های وی در مولودی خوانی استفاده کنند. اصیل ترین سازهای استفاده شده در موسیقی کردی <<سرنا>> و <<دهل>> هستند و بعداً سازهایی که وارد این نوع موسیقی شده اند مانند <<دف>> و <<تنبور>> دارای اهمیت ویژه ای شده اند. به گونه ای که برخی کردستان را پایتخت دف در جهان می دانند.برای اطلاعات بیشتر می توانید به <<مێژووی ئەدەبیی کوردی>>علاءالدین سجادیو پژوهشی در فولکلور کردی مراجعه کنید. موسیقی کردی تا حدودی نمادی از شادی ها و غم و اندوه بعد از پایان هر جنگ است.

سازها

سازهای رایج و اصیل در موسیقی کردی به شرح زیر می باشد:

• نی
• سرنا
• نایه
• دهل
• دف
• تنبک
• تنبور
• کمانچه
• دیوان
• شمشال

دستگاه موسیقی کردی

به طور کلی در موسیقی ایرانی ملودی هایی در قالب هفت دستگاهماهور،شور،نوا،همایون،سه گاه،چهارگاهوراست پنج گاهجای می گیرند.

اما غیر از هفت دستگاه معروف فوق یک دستگاه مشهور دیگر وجود دارد و آن دستگاه <<اصفهان>> می باشد. بسیاری از موسیقیدانان معتقدند این دستگاه بخشی از دستگاهشوراست و بسیاری دیگر بر این باورند که شاخه ای از همایون است. آوازهای <<قه تار>> کردی در همین دستگاه جای می گیرند.تکامل این سبک را می توان در آثار استادمحمد ماملیدید.

در میان هفت دستگاه فوق، دستگاه شور از سایر دستگاه ها وسیع تر و بزرگ تر است زیرا اگر چه در سایر دستگاه ها، چندین آواز دیگر جای می گیرد، اما دستگاه شور علاوه بر این خود دارای چندین <<گوشه>> دیگر می باشد.

این گوشه ها شامل موارد زیر می باشد:

• ابوعطا
• بیاتیابیات زند
• افشارییا هه وشار
• دشتی
• بیات کرد

بسیاری از آوازهای کردی مانند کابوکی،شاییک ده گری،گول نیشان گول نیشانو اکثر آوازهایحیراندر دستگاه شور جای دارند.دستگاه شور نقش اصلی را در موسیقی کردی دارد.